Context en historiek
Hieronder vindt u alle informatie over zowel de hedendaagse als de traditionele kasàlà, het verband met het begrip Ubuntu en hoe deze kunst naar het Westen is gekomen.
Kasàlactie
Kasàlaction is een internationale vzw die beoefenaars van hedendaagse kasàlà samenbrengt. De term geeft precies het motto van de organisatie weer: “Van poëzie naar actie”. Dit motto vraagt om twee fundamentele houdingen: het leven dichten en handelen.
Het leven poëtiseren betekent zijn zintuigen en bewustzijn aanscherpen om het in al zijn pracht waar te nemen, om zich te verwonderen en de vreugde te ervaren die de kern van het leven uitmaakt, ondanks de uitdagingen van allerlei aard.
Het leven poëtiseren is een benadering, of liever een houding, die erin bestaat de smaak van het leven te ontdekken, deel te nemen aan zijn natuurlijke beweging, een spiraalbeweging, die in gang wordt gezet bij de bevruchting door de ontmoeting van een eicel en een spermatozoïde, cellen die een complex erfgoed dragen en hun ontwikkeling voortzetten door onophoudelijke verrijking op verschillende niveaus, volgens wetten, misschien algoritmes, die buiten onze controle liggen.
Het leven poëtiseren is het leven in zijn mysterieuze dimensie waarnemen en aan onze medemensen aanieden, en het in zijn verschillende verschijningsvormen met een gevoel van dankbaarheid vieren.
Tenslotte, het leven poëtiseren is ons bewust worden van onze macht: de macht om te veranderen, om te groeien en om zin te geven aan de dingen, te beginnen met het leven zelf.
Wij moeten echter constateren dat het leven vaak hard is, en dat de mens niet noodzakelijkerwijs over de gewenste vaardigheden beschikt om de samenleving of de aarde voor iedereen en zelfs voor zichzelf tot een aangename en gastvrije plaats te maken. Het dubbele geweld – tegen de ander en tegen zichzelf – kan voortdurend en overal worden vastgesteld. Zo is bijvoorbeeld de overheersing van groepen mensen door anderen een bron van stereotypen die dialoog en samenleven in de weg staan, net zoals de omvang van de nood in verschillende lagen van de samenleving een voortdurende bron van uitsluiting en leed is.
Wij, de beoefenaars van kasàlà met diverse achtergronden, erkennen enerzijds het voordeel voor burgers om in verbinding te zijn ten behoeve van individueel en collectief welzijn. Anderzijds zien we de hedendaagse kasàlà als een praktijk van verbinding, een kunst om te leven en een kunst om de menselijke waardigheid te verdedigen op basis van het concept ubuntu of de kunst om mens te zijn. Wij verbinden ons ertoe bij te dragen tot de verbetering van het samenleven. Wij worden gedreven door een gevoel van verantwoordelijkheid en menselijkheid tegenover de maatschappij waarin wij leven. Wij handelen door middel van een levendig en voor iedereen toegankelijk schrijven, dat leidt tot een woord dat in het openbaar wordt verkondigd en op sociale netwerken wordt verspreid. Wanneer we het woord nemen gaat dit gepaard met de belichaming ervan in onze houding in de wereld.
Dit is wat onze actie in de wereld inhoudt. Dit is wat wij bedoelen met “de stap van poëzie naar actie” en wat de term “Kasàlactie” samenvat.
Hedendaagse kasàlà (hk)
In het onderwijs van EKAR, dat in de loop der jaren door een intense praktijk is ontwikkeld, wordt het woord kasàlà in algemene zin gebruikt om te verwijzen naar alle vormen van lofpoëzie in Afrika, gericht tot zichzelf of tot het andere. Meer specifiek verwijst de term hedendaagse kasàlà naar lofpoëzie die geïnspireerd is door kasàlà in deze generieke betekenis, maar gebaseerd is op het concept van ubuntu, op de liefde voor de ander en voor zichzelf, in een geschreven vorm en verrijkt met een transculturele dimensie.
De grote vernieuwing die hk kenmerkt is het schrift, maar dat is niet de enige manier waarop het wordt beoefend. Het is inderdaad heel goed mogelijk om het leven te vieren door middel van zintuiglijke gymnastiek, choreografie, tekenen of collage.
De hedendaagse kasàlà is namelijk een open, universele poëtische ervaring, die wil bijdragen tot de opbouw van een betere mensheid en die de ontmoeting met andere culturen bevordert.
Het gaat gepaard met een reeks begrippen: poëtische naam (of sterke naam of krachtnaam), ubuntu, vitale woede, intiem discours, beschadigde persoon, eigenwaarde, grote gezondheid, het enfant terrible…
De kunst van het vieren van het leven in zijn vele uitingen en het verdedigen van de menselijke waardigheid, de hk behandelt een verscheidenheid van thema’s die raken aan filosofie, wetenschap, politiek, geschiedenis, geografie, sociologie, psychologie, lichaamsbewustzijn
Terwijl een hk geheel gewijd kan zijn aan de viering van de ander of aan de viering van het zelf, bestaat de canonieke vorm uit twee essentiële delen, het ene gewijd aan de viering van het andere en het andere aan de viering van het zelf, waarbij dit laatste vaak wordt gereduceerd tot een lovende ondertekening.
Het is gericht op alle leeftijden en wordt in de meest uiteenlopende omgevingen gebruikt: school, hulpverlening (jongeren, werkzoekenden, nieuwkomers, vrouwen die het slachtoffer zijn van huiselijk geweld, mensen aan het einde van hun leven, enz). In deze verschillende omgevingen verschijnt de hk als een brug tussen verschillende culturen, gemeenschappen of generaties, als een manier van wederzijdse kennis en herstel, en als een preventie-instrument. In alle gevallen wordt zorg gedragen voor de waardigheid en het gevoel van eigenwaarde van het individu en de gemeenschap. In die zin draagt het bij tot de verbetering van de algemene gezondheid van de samenleving en bevordert het het samenleven. Met name de kasàlà van de ander in de 1ste persoon enkelvoud is een krachtig middel tot empathie en de kasàlà’s die in deze vorm zijn geschreven, zijn bijzonder ontroerend.
Het blijft trouw aan de geest van viering, dankbaarheid, verbondenheid en oraliteit, aangezien het lot van alle kasàlà is dat zij door anderen worden verteld en gehoord.
Binnen het hierboven geschetste transculturele kader zouden kasàlà-beoefenaars op elk continent te vinden moeten zijn. Voorlopig nemen ze in Europa, Amerika en Afrika in aantal toe en geven ze blijk van een grote creativiteit, wat leidt tot een verscheidenheid van stijlen. In Québec heeft zich met name het instant-schrijven ontwikkeld, dat erin bestaat de kasàlà van een persoon of een groep samen te stellen op het moment dat hij spreekt. Dit verschijnsel is een echte innovatie, die de schepping op het ogenblik van de uitspraak, een eigenschap die door de invoering van het schrift verloren is gegaan, doeltreffend compenseert.
Om te eindigen wijzen we er op dat hk meestal in de eerste persoon enkelvoud wordt uitgesproken, waarbij het voornaamwoord ik soms staat voor het onderwerp dat wordt gevierd, en soms voor de persoon of het ding dat wordt gevierd. Met andere woorden, dit voornaamwoord heeft de neiging een veelheid van verwijzingen te hebben.
In het licht van deze verschillende overwegingen, die de inhoud, de vorm en de praktijk van de Afrikaanse lofrede vernieuwen, vormt hk een nieuw literair genre op zich, dat via een specifieke pedagogie onderwezen moet worden.
Hoewel de keuze van het woord “kasàlà” als generieke term tot op zekere hoogte arbitrair is, willen we opmerken dat het het voordeel heeft dat het afleidingen mogelijk maakt zoals “kasàleren, kasàleur, kasàleuse, kasàlisch, …” en samenstellingen zoals “kasàlàtheek, kasàlactie”, die handig zijn geworden onder de beoefenaars van kasàlà.
IK HEDENDAAGSE KASÀLÀ
WIE BEN IK NU ?
Ik ben kunst en praktijk
Kunst om bruggen te bouwen
Tussen woord en daad
School van verwondering
Dapperheid om zijn plaats in te nemen
Diversiteit en samen-leven
Kunst om zorg te dragen voor verbinding
Praktijk van dankbaarheid
Drager van de ubuntu
Praktijk van vreugde
Ik ben de kunst van levend te zijn
En het leven te vieren
In het Levende
Anders gezegd ben ik
De kunst van in uitstekende gezondheid te verkeren
Bron van een beter leven
Ik ben omdat jij bent en vice versa
Wij zijn wezens van interactie
We hebben elkaar nodig
Ik heb nood aan een betekenisvol het leven
Van te groeien van uitdagingen aan te gaan te dromen te creëren
Om ten volle te leven
Soms doven deze impulsen uit
Het is altijd mogelijk ze weer aan te wakkeren
Ziedaar de grote belofte ziedaar het grote geschenk
van de hedendaagse kasàlà
Woord van verwondering
van de viering van het leven in al zijn vormen
Maar ook geëngageerd woord daad van verzet
tegen geschonden waardigheid
Actie om een wereld te bouwen
die broederlijker menselijker mooier is
Ngo Semzara Ntalaja Matanda
Flamboyante-die-huilt-die-zingt
Degene die de moeilijke verhalen vertelt
als waren het gelukkige verhalen
Sommigen noemen mij Mijn broeder Jandhi Kasàlà
anderen Papa Kabuta
Ik heb ook nog andere namen
Luisterend-Oor Ontwaakte ziel
Ik ben ook Drager-van-hoop
en bouwer-van-bruggen-en-springplanken
Traditionele Kasàlà
“Kasàlà” is oorspronkelijk een woord uit de Cilubà-taal, gesproken door het Lubà-volk in de Democratische Republiek Congo. De traditionele Kasàlà is een mondelinge lofrede die specifiek is voor dit volk. Het wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van een groot aantal eigennamen en structuren die bekend staan als makùmbù, dat zijn mottos, over het algemeen in de vorm van een lofrede.
De traditionele kasàlà is een ritueel gedicht, waarvan de functie is om publieke figuren of personen te prijzen, in verschillende omstandigheden zoals inhuldiging, huwelijk, receptie en begrafenis. Er zijn twee doctoraalscripties aan gewijd, door P. Mufuta (1968) en C. Faïk-Nzuji (1986).
Opmerkelijk is dat dit soort literatuur vrijwel overal in Afrika ten zuiden van de Sahara bestaat, met enkele variaties en onder verschillende namen (izibongo in Zuidelijk Afrika, amazina y’inka in Rwanda en Burundi, oriki in Nigeria, akö in Benin, enz.) Het proefschrift van Jean Kabuta (1995) is een vergelijkende studie van de Afrikaanse panegyriek, met name de zelfprijzing (of autopanegyrie), die over het algemeen de lof van de ander inhoudt.
Ubuntu
In het Bantoe-gebied, dat zich uitstrekt van Zuid-Kameroen tot Zuid-Afrika, is er een fundamentele waarde die men umuntu noemt (of een variant van deze vorm), wat “mens, persoon” betekent. Een andere waarde, hiervan afgeleid, is ubuntu (ook een variant van deze term). We We kunnen dit woord vertalen als “wijsheid”, “menselijkheid” of, preciezer, “de kunst van het mens-zijn”. Ubuntu is een ideaal, een horizon waarnaar ieder die deze naam waardig is, wordt uitgenodigd toe te werken.
Deze waarden worden in het dagelijks leven aan het kind doorgegeven, maar ook, en in sterkere mate, via de inwijdingsscholen, via een literatuur van formele structuren in mondelinge, grafische of plastische vorm, die de persoon gedurende zijn hele leven vergezelt. Het gebeurt ook via de feestelijke poëzie die algemeen kasàlà wordt genoemd, in die zin dat zij de persoon voortdurend oproept om die fundamentele waarde die hem of haar tot mens maakt, met andere woorden zijn of haar waardigheid, in gedachten te houden en te verdedigen. In het bijzonder presenteert de hedendaagse kasàlà zich als een voertuig voor ubuntu.
Ubuntu, als kunst van het mens-zijn, definieert de fundamentele rol van intermenselijke relaties, door middel van een reeks waarden die, door relaties te bevorderen, het individu in staat stellen bij te dragen tot de ontplooiing van de gemeenschap en, bijgevolg, tot zijn eigen ontplooiing. Het kan met Laurien Ntezimana worden samengevat als een uitnodiging om ‘Goed te zijn van binnen, en een gave aan de buitenkant’. Dit betekent dat mijn persoonlijk welzijn een voorwaarde is die mij in staat stelt een geschenk voor anderen te zijn. Daarom moet ik ernaar streven om lichamelijk, emotioneel en geestelijk gezond te zijn. Een gave zijn betekent een positieve bijdrage leveren op politiek, cultureel, economisch en sociaal gebied. Op die manier begrepen wordt ubuntu de horizon waarnaar Umuntu (de persoon) moet wandelen, om elke dag een beter mens te worden. De kasàlà hiernaast stelt de waarden voor die ubuntu vormen:
Ik ben Ubuntu
Ik ben
Vrijgevigheid Dankbaarheid en Respect
Gastvrijheid Broederlijkheid en Menselijkheid
Liefdadigheid Zorg en Verwelkoming
Aanwezigheid Vergeving en Verzoening
Geduld Luisterbereidheid en Aandacht
Kortom ik ben Wijsheid
Historiek
Hier volgen enkele elementen uit de geschiedenis van de hedendaagse kasàlà. Allereerst is dit het verhaal van Jean Kabuta die deze kunstvorm in het Westen introduceerde
Hij gaf nog steeds les aan de middelbare school in België toen hij in juli 1980 naar de rouwdienst van zijn oom in Kinshasa ging. De terugkeer van een persoon na een lange afwezigheid is een van de gelegenheden waarbij de kasàlà wordt gereciteerd.
Zijn familie nodigt voor dit doel een kasàlà-specialist uit Zijn moeder legt uit dat hij, na veel tijd in het buitenland te hebben doorgebracht, net iemand is geworden die in de rimboe is verdwaald en wild is geworden. Als zodanig moest hij teruggebracht worden in de gemeenschap, door hem zijn namen te herinneren, hem te verbinden met zijn voorouders, zijn geschiedenis, zijn grondgebied en zichzelf.
Familie, vrienden en buren zijn aanwezig bij de viering, die in feite een welkomstritueel is. Jean Kabuta neemt de volledige tekst op, die vier uur duurt. Deze sessie heeft hem van zijn sokken geblazen. De kasàlà die hij aanhoort en ontvangt fascineerde hem door de rijkdom van zijn inhoud en de complexiteit van zijn vorm. Ongeveer tien jaar later zou hij het tot onderwerp maken van vergelijkend onderzoek in heel Afrika ten zuiden van de Sahara.
In 1995, toen hij docent was aan de Universiteit van Gent, heeft Jean Kabuta een doctoraalscriptie ingediend bij de Vrije Universiteit Brussel over de autopanegyriek in de Afrikaanse orale tradities. Vanaf dat moment maakte hij van de Afrikaanse lofrede een transculturele tekst, vertaalbaar in verschillende talen. Hij voegt er ook het schrift aan toe. Terwijl hij in Europa woont, wordt hij zich bewust van de waarde van zijn Afrikaanse cultuur, en ziet zichzelf als de juiste persoon om deze naar het Westen over te brengen, daarbij zijn rol als culturele bemiddelaar waarderend.
Vanaf eind 1995 worden de eerste workshops ontwikkeld onder de titel “Workshops over zelflof”. Tegelijkertijd werd autopanegyriek een onderdeel van zijn literatuurcursus aan de Universiteit Gent. In 1996 richt hij de non-profitorganisatie Kasàlà op . Het heeft tot doel het Afrikaanse gedachtegoed in het Westen meer bekendheid te geven en het samenleven tussen Europeanen en Afrikanen te bevorderen. Zij werft leden uit zowel het Franse als het Nederlandse taalgebied.
Gefaciliteerd door zijn positie aan de universiteit, vermenigvuldigen deze workshops zich in Frankrijk, Nederland en vooral in vele steden in België. In de integratiecentra voor asielzoekers en in de centra voor werkzoekenden is het ook een krachtig instrument om contacten te leggen en het gevoel van eigenwaarde te versterken. Gedurende het hele jaar 2002 voert de vzw Kasàlà een project uit onder de titel “Levende literatuur en liederen uit Afrika”, met de steun van de vzw Africalia en het Ministerie voor Ontwikkelingssamenwerking. Met de ontvangen financiering kunnen talrijke workshops over poëzie, het vertellen van verhalen en spreekwoordkoorden in verschillende steden van het land worden georganiseerd.
Hij stapt geleidelijk af van de term “zelflof”, die hij te beperkend vond voor zijn praktijk en die, in tegenstelling tot de oorspronkelijke term “autopanegyriek”, niet neutraal was. Aangezien het concept geen equivalent heeft in de Westerse talen, wordt hij geconfronteerd met de noodzaak een Afrikaanse terminologie te gebruiken. De term kasàlà is meer op zijn plaats, vooral omdat het de viering van de ander en het zelf omvat. Zijn activiteit is ook meer gericht op de viering van de ander.
Sinds een tiental jaren werkt de vzw Kasàlà samen met de NGO Echos Communication. Zij is met name actief in het project “Harubuntu”, waarvoor de kasàlà een van de belangrijkste instrumenten is. Dit project is een belangrijke promotie van de kasàlà in België en in Afrika. In 2009 organiseerde de vzw Kasàlà, in samenwerking met Echos Communication, een opleidingsstage van een week in Kinshasa onder de titel “Neurowetenschappen en Kasàlà”. Later bleken Kasàlà-workshops voor doofstommen (in Kinshasa) en blinden (in Brazzaville) zeer doeltreffend te zijn om het gevoel van eigenwaarde van de deelnemers te versterken. In 2014 zal Echos Communication ook een documentaire produceren onder de titel “Récits migratoires”, gebaseerd op workshops in Brussel en Oujda (Marokko).
Het Kasàlà-centrum, de sociale component van de vereniging, werd in 2005 in Kinshasa opgericht vanuit de behoefte om van poëzie naar actie of van project naar werf te gaan, om zo bij te dragen tot de ontwikkeling van de DRC. De activiteiten omvatten alfabetiserings-, computer-, Engels-, Frans- en filosofielessen, een kleine bioscoop met een capaciteit van 50 personen, theater, conferenties, een apotheek en een cybercafé op zonne-energie.
In 2010 opende Jean Kabuta een Kasàlà-centrum in Mbujimayi in de DRC, dat vooral tot doel heeft jongeren te helpen hun zelfrespect te ontwikkelen, voor zichzelf op te komen en hun leven in eigen handen te nemen. Iets later werd een soortgelijk centrum geopend in Uvira.
2010 is ook het jaar dat hij met pensioen gaat. In 2012 nam hij deel aan een zomeruniversiteit in Rimouski. De ontvangst was zo enthousiast dat hij in 2013 besloot om naar Québec te emigreren. Sindsdien verspreidt hij de kasàlà in het onderwijssysteem van Quebec en in verschillende andere settings. Hij krijgt aanzienlijke steun van de afdeling psychosociologie van UQAR, waar zowel studenten als professoren de kasàlà beoefenen.
Buiten de UQAR worden in heel Québec workshops gehouden. Bovendien winnen steeds meer en nieuwe manieren er terrein om de overgang van het leven te vieren: geboorten, huwelijken, verjaardagen, rouw, enz. – winnen terrein.
De VZW Kasàlà ontving financiële steun van de provincie West-Vlaanderen (die ook de verzending van een grote hoeveelheid materiaal per boot naar Kinshasa heeft betaald), van de firma Skania en vooral van de firma Heidelberg Cement voor de bouw van het cybercafé in Kinshasa en de levering van het nodige materiaal. De buitengewone betrokkenheid van Daniel Gauthier, de toenmalige baas van het bedrijf, is prijzenswaardig.
In 2013 heeft een project bij de Groep Colruyt (een kruideniersketen) duizend werknemers kennis laten maken met kasàlà. Deze ervaring binnen het bedrijf blijkt zeer gunstig te zijn voor de werknemers en hun managers, die betere relaties met elkaar ontwikkelen.
In 2015 is er een eerste opleiding in Fribourg voor verzamelaars van levensverhalen (ARRV).
In 2020 kreeg het kasàlà-onderwijs gestalte met de oprichting van de Ecole du kasàlà de Rimouski (EKAR), een provinciale onderneming, die nu een certificering uitreikt. In datzelfde jaar werd met de steun van Mar Ndiaye een Kasàlà-centrum geopend in Toubakouta (Senegal). In 2021 werd op federaal niveau (in Canada) een non-profitorganisatie, Kasàlaction, opgericht. Sinds de introductie in Québec wordt kasàlà graag gecombineerd met andere benaderingen in co-facilitatie, zoals gevechtskunst (workshop met Martine de Nardi), sensitieve beweging en zintuiglijke gymnastiek (workshop met Paul Sercu, Jeanne-Marie), biodanza (Delphine Gérard)…
Sinds 1995 heeft Jean Kabuta verschillende artikelen en boeken over kasàlà gepubliceerd.
Vandaag de dag lijkt het er op dat de bron van de hedendaagse kasàlà teruggaat tot de tijd dat Jean Kabuta lid was van het koor “Les Troubadours du roi Baudouin”. Het belangrijkste werk van dit koor is de Misa luba, gecreëerd in 1958. Deze mis is inderdaad een gedurfd werk, want de franciscaanse priester die het koor dirigeerde kwam op het lumineuze idee om de volwassenen van het koor aan te moedigen een Afrikaanse mis te creëren, geïnspireerd op de melodie en het ritme van de kasàlà.